اگر به دنیای هک قانونی و امنیت سایبری علاقه‌مندید، مسابقات Capture the Flag (CTF) بهترین فرصت برای شماست. این رقابت‌ها، صحنه‌ای برای محک زدن مهارت‌هایی مانند کشف باگ، شکستن رمزها، مهندسی معکوس و حتی نفوذ به سیستم‌های شبیه‌سازی‌شده است. هدف اصلی پیدا کردن «پرچم»‌های دیجیتال و کسب بیشترین امتیاز در یک محیط امن و چالش‌برانگیز است. این تجربه نه‌تنها یادگیری عملی را به اوج خود می‌رساند، بلکه می‌تواند پلی میان آموزش و ورود به دنیای کار در حوزۀ امنیت سایبری باشد. در ادامه، با تمام ابعاد و جذابیت‌های مسابقات فتح پرچم آشنا خواهیم شد؛ همراه ما باشید.

مسابقۀ CTF چیست؟

مسابقۀ CTF یا Capture the Flag یکی از جذاب‌ترین رقابت‌ها در حوزۀ امنیت سایبری است که مهارت شرکت‌کنندگان را در زمینه‌هایی مانند Vulnerability Discovery ،Reverse Engineering ،Cryptography و Forensic به چالش می‌کشد. هدف هر چالش، پیدا کردن یک «Flag» است؛ یک داده یا فایل مخفی که باید در محیطی شبیه‌سازی‌شده، کشف شود. به‌طور کلی، ۱۲ مدل اصلی فتح پرچم وجود دارد که در ادامه، با آن‌ها آشنا خواهیم شد.

تاریخچۀ برگزاری CTF

ایدۀ Capture the Flag، در ابتدا از بازی‌های نظامی و استراتژیک گرفته شد؛ جایی که تیم‌ها تلاش می‌کردند پرچم دشمن را تصاحب کنند. شکل مدرن و سایبری این رقابت‌ها، از اواخر دهۀ ۱۹۹۰ میلادی آغاز شد. نخستین مسابقۀ رسمی CTF در سال ۱۹۹۶ توسط دانشگاه Carnegie Mellon برگزار شد و خیلی زود بین دانشگاه‌ها و جامعۀ هکرها محبوبیت پیدا کرد.

در دهه‌های بعد، این مسابقات به‌صورت آنلاین و جهانی برگزار شدند و از یک بازی آموزشی ساده، به رقابتی جدی برای کشف استعدادها و آموزش مهارت‌های امنیتی تبدیل شدند. امروزه، بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌های معتبر، میزبان رویدادهای بزرگ CTF هستند و این رقابت‌ها به یکی از مهم‌ترین ابزارهای یادگیری و سنجش مهارت در حوزۀ امنیت سایبری تبدیل شده‌اند.

چه کسانی مسابقات فتح پرچم را برگزار می‌کنند؟

مسابقات CTF توسط گروه‌های مختلفی ازجمله سازمان‌های خصوصی و شرکت‌ها، مؤسسات آموزشی و کنفرانس‌های تخصصی در حوزۀ امنیت سایبری برگزار می‌شود. یکی از معروف‌ترین رویدادها، کنفرانس DEFCON است که هر سال در شهر لاس‌وگاس برگزار می‌شود و از سال ۱۹۹۶ تاکنون، مسابقۀ CTF یکی از اصلی‌ترین رقابت‌های این رویداد به شمار می‌رود.

در ایران نیز رقابت‌های CTF جایگاه ویژه‌ای دارند. به‌عنوان مثال، آکادمی راوین هر سال مسابقۀ Capture the Flag المپیک فناوری را برگزار می‌کند. این رقابت، فرصتی برای تجربۀ واقعی چالش‌های امنیت سایبری و کشف استعدادهای جدید فراهم می‌آورد. مسابقه، در دو مرحله برگزار می‌شود: مرحلۀ نخست، به‌صورت آنلاین و مرحلۀ پایانی به‌صورت حضوری در پارک علم و فناوری پردیس همراه با جوایز ارزشمند برگزار خواهد شد. (جزئیات و ثبت‌نام مسابقۀ CTF)

 

انواع مسابقات CTF

مسابقات CTF، ساختار و قوانین متفاوتی دارند و مهارت‌های مختلفی را به چالش می‌کشند. آشنایی با این مدل‌ها، به شرکت‌کنندگان کمک می‌کند تا بهتر برای رقابت آماده شوند و استراتژی مناسبی برای موفقیت انتخاب کنند.

Jeopardy-style CTF

این نوع CTF، بیشتر شبیه به حل یک سری معما و چالش‌های جداگانه است. هر تیم یا شرکت‌کننده، مجموعه‌ای از سؤالات CTF و چالش‌های متنوع در زمینه‌های مختلف امنیت سایبری مانند Cryptography Reverse Engineering ،Web Security ،Binary Exploitation و Forensic دریافت می‌کند. هر چالش، یک flag دارد که با پیدا کردن آن، تیم امتیاز کسب می‌کند. چالش‌ها به‌صورت مستقل از هم هستند و شرکت‌کنندگان می‌توانند به‌ترتیب دلخواه آن‌ها را حل کنند. این سبک بیشتر برای آموزش و یادگیری مهارت‌های مختلف کاربرد دارد و در بسیاری از مسابقات آموزشی و دانشگاهی استفاده می‌شود.

Attack-Defense CTF

در این نوع CTF، تعامل و رقابت به‌صورت مستقیم میان تیم‌ها انجام می‌شود. هر تیم، یک سرویس یا سیستم آسیب‌پذیر دریافت می‌کند که باید هم‌زمان از آن دفاع کند و جلوی حمله‌های تیم‌های دیگر را بگیرد. در عین حال، باید به سیستم رقبایش حمله کرده و flag آن‌ها را پیدا کند. این نوع مسابقات بسیار شبیه به سناریوهای واقعی امنیت سایبری است و مهارت‌هایی مانند مدیریت زمان، کار تیمی و تحلیل سریع آسیب‌پذیری‌ها را به چالش می‌کشد. به‌دلیل پیچیدگی بالاتر، این مدل برای شرکت‌کنندگان حرفه‌ای‌تر یا تیم‌های باتجربه برگزار می‌شود. اگر به سبک حمله‌و‌دفاع CTF علاقه‌مندید، همین حالا می‌توانید در مسابقۀ المپیک فناوری شرکت کنید و مهارت‌های خود را در این رقابت‌ بسنجید!

Marathon Based CTF

سبک Marathon-Based، نوعی تغییر‌یافته از مسابقات کلاسیک Jeopardy است. در این سبک، تیم‌ها تنها در صورتی می‌توانند به سؤالات بعدی دسترسی پیدا کنند که چالش‌های قبلی را با موفقیت پشت سر گذاشته باشند. به بیان دیگر، حل هر چالش حکم کلیدی برای ورود به مرحلۀ بعدی را دارد و ناتوانی در حل یک مرحله، فرصت ادامۀ مسیر و رسیدن به پرسش‌های بعدی را از شرکت‌کنندگان می‌گیرد. این رقابت، به شکل یک مسیر پیش‌رونده طراحی شده است که هر مرحلۀ آن، چالشی تازه و دشوارتر را پیش روی شرکت‌کنندگان قرار می‌دهد. موفقیت در هر مرحله، گامی استوار به سوی مراحل بالاتر و نهایتاً دستیابی به پیروزی نهایی محسوب می‌شود. این سبک از مسابقه، تنها به دانش نیاز ندارد؛ بلکه استقامت ذهنی، تمرکز بالا و توانایی حل مسئله در شرایط فشار را نیز می‌طلبد.

Hardware CTF

Battle of Minds CTF

در این سبک از رقابت، شرکت‌کنندگان باید یک پرسش تخصصی در حوزۀ امنیت سایبری طراحی کنند. پس از گردآوری و بارگذاری سؤالات روی پلتفرم مسابقه، تمامی تیم‌ها وارد میدان شده و به حل چالش‌های مطرح‌شده می‌پردازند. در پایان، تیمی که بیشترین امتیاز را از حل مسائل کسب کند، به‌عنوان تیم برتر معرفی خواهد شد.
این مسابقه فرصتی فراهم می‌کند تا شرکت‌کنندگان با طرح پرسش‌های چالش‌برانگیز، خلاقیت و دانش خود را به نمایش بگذارند. تمام چالش‌ها در بستری رقابتی و تعاملی منتشر می‌شوند و تیم‌ها در تلاش‌اند تا سریع‌ترین و کامل‌ترین پاسخ‌ها را ارائه دهند و جایگاه برتر را کسب کنند.

Bazaar CTF

سبک Bazaar الگویی متفاوت از رقابت است که در آن شرکت‌کنندگان، با استفاده از اعتبار اولیۀ خود می‌توانند از میان پنج دستۀ متنوع، چالش‌هایی با سطح دشواری مختلف انتخاب و خریداری کنند. موفقیت در حل هر چالش، علاوه‌بر افزایش امتیاز، اعتبار بیشتری نیز برای تیم به همراه دارد؛ در‌حالی‌که شکست در حل یک چالش، به معنای از دست دادن اعتبار سرمایه‌گذاری‌شده خواهد بود. از‌آنجاکه تعداد چالش‌ها در هر دسته محدود است و ارزش آن‌ها با گذر زمان و حل شدن توسط سایر تیم‌ها کاهش می‌یابد، فضایی رقابتی و پویا شکل می‌گیرد. این سازوکار شبیه‌سازی‌شدۀ بازار، همراه با کاهش تدریجی ارزش چالش‌ها، هیجان و پویایی ویژه‌ای به مسابقه می‌بخشد و شرکت‌کنندگان را به انتخاب‌های هوشمندانه و استراتژیک سوق می‌دهد.

Journey CTF

این مسابقه، محیطی شبیه‌سازی‌شده از فضای واقعی سایبری است. در این مدل، تیم‌ها با ورود به فضای رقابت باید سرویس‌ها را شناسایی کرده و آسیب‌پذیری‌های موجود را برطرف کنند. برخلاف رقابت‌های «حمله‌و‌دفاع»، در این سبک فقط یک ماشین آسیب‌پذیر وجود دارد که کاربران آن، نمایندۀ تیم‌های مختلف هستند.
در این نوع مسابقات هیچ اطلاعاتی دربارۀ سامانه، سرویس‌ها یا محل قرارگیری پرچم‌ها ارائه نمی‌شود و همین موضوع باعث می‌شود روش حل مسائل، تا حدی حالت حدسی به خود بگیرد. هرچند این ویژگی، قدری از جذابیت مسابقه می‌کاهد؛ اما همچنان فضایی واقعی و چالش‌برانگیز برای سنجش توانایی تیم‌ها در کشف و رفع آسیب‌پذیری‌ها ایجاد می‌کند.

Pwn to Own CTF

در این مسابقه، شرکت‌کنندگان با هدف کشف آسیب‌پذیری‌های روز صفر در نرم‌افزارها، سیستم‌عامل‌ها و تجهیزات مختلف به رقابت می‌پردازند. این رقابت فرصتی است تا مهارت‌های نفوذ و تحلیل امنیتی خود را در شرایط واقعی آزمایش کنند و با شناسایی نقاط ضعف، هم‌زمان دانش فنی و خلاقیت خود را به نمایش بگذارند. برندگان علاوه‌بر دریافت جوایز نقدی، دستگاه آسیب‌پذیر را نیز دریافت می‌کنند و تجربه‌ای بی‌نظیر از کار با سیستم‌های واقعی و روش‌های پیشرفتۀ نفوذ کسب می‌کنند.

Lock-picking CTF

در  این مسابقه، شرکت‌کنندگان مهارت‌های خود را در باز کردن قفل‌های مکانیکی به چالش می‌کشند. هر فرد با هدف شناسایی و عبور از پیچیده‌ترین مکانیزم‌های قفل، دقت، تمرکز و صبر خود را آزمایش می‌کند. این مسابقه، فرصتی منحصربه‌فرد است تا توانایی‌های عملی در زمینۀ امنیت فیزیکی و حل مسئله را به نمایش بگذارند و تجربه‌ای تعاملی و هیجان‌انگیز از رقابت در شرایط واقعی را کسب کنند.

Pwny Racing CTF و Team Pwny Racing CTF

سبک Pwny Racing یکی از محبوب‌ترین انواع رقابت‌های CTF است که در آن، دو شرکت‌کننده به‌صورت تک‌نفره روی یک چالش واحد به رقابت می‌پردازند. جذابیت اصلی این مسابقه، در نمایش زنده و هم‌زمان تلاش‌های هر دو نفر روی یک صفحۀ بزرگ است؛ جایی که تماشاگران می‌توانند روند تفکر، کدنویسی و جست‌وجوی اطلاعات هر شرکت‌کننده را مرحله‌به‌مرحله مشاهده کنند. این نمایش مستقیم، علاوه‌بر جنبۀ رقابتی، نقش یک کلاس آموزشی زنده را ایفا می‌کند و فرصتی ارزشمند برای یادگیری روش‌های مختلف حل مسئله فراهم می‌آورد. شرکت‌کنندگان نیز در چنین فضایی مهارت‌های فنی، حل مسئله و خلاقیت خود را به نمایش می‌گذارند. این سبک به‌صورت تیمی نیز برگزار می‌شود؛ به این شکل که در هر دسته، یک عضو از هر تیم انتخاب می‌شود و این دو نفر در قالب  Team Pwny Racing با یکدیگر رقابت می‌کنند. امتیاز کسب‌شده که عامل زمان نیز در آن تأثیرگذار است، به مجموع امتیازات تیم افزوده خواهد شد.

King of the Hill CTF

سبک KoTH، یک رقابت هیجان‌انگیز در حوزۀ هک است که در آن، یک بازیکن در برابر چندین نفر دیگر قرار می‌گیرد. هدف اصلی، نفوذ به یک ماشین آسیب‌پذیر، شناسایی نقاط ضعف آن و سپس رفع آسیب‌پذیری‌هاست تا دیگر بازیکنان نتوانند به سیستم دسترسی پیدا کنند. بازیکنی که بتواند برای مدت بیشتری کنترل سیستم را حفظ کند، امتیاز بیشتری به دست خواهد آورد. علاوه‌بر این، در ماشین آسیب‌پذیر پرچم‌های دیگری نیز مخفی شده‌اند که کشف و جمع‌آوری آن‌ها می‌تواند امتیاز فرد را افزایش دهد. نکتۀ مهم این است که سبک KoTH به‌صورت انفرادی برگزار می‌شود و در بسیاری از منابع با نام Attack Then Defend نیز شناخته می‌شود.

ارزش و اعتبار CTFها در امنیت سایبری

مسابقات CTF، یک چالش هیجان‌انگیز برای علاقه‌مندان به امنیت سایبری هستند و اهمیت زیادی در آموزش و توسعۀ مهارت‌های حرفه‌ای این حوزه دارند. در واقع، CTFها به دلایل مختلفی ازجمله موارد زیر، در دنیای امنیت سایبری بسیار ارزشمند و معتبر شناخته می‌شوند:

1. توسعۀ مهارت‌های عملی
   یکی از بزرگ‌ترین مزایای CTF این است که به شرکت‌کنندگان اجازه می‌دهد دانش تئوری خود را به‌صورت عملی روی مسائل واقعی به کار ببرند. این تجربۀ عملی به مرور زمان باعث می‌شود توانایی‌های فنی و تحلیل مسائل پیچیدۀ امنیتی تقویت شود و افراد برای مواجهه با چالش‌های دنیای واقعی آماده‌تر شوند.
2. محیط بدون ریسک
   CTFها در محیط‌های کنترل‌شده و امن برگزار می‌شوند که شرکت‌کنندگان می‌توانند بدون ترس از آسیب یا خسارت جدی به سیستم‌ها، روش‌های نفوذ و دفاع را امتحان کنند. این ویژگی باعث می‌شود افراد با خیال راحت تجربیات جدید کسب کنند و اشتباهات خود را به‌عنوان بخشی از فرایند یادگیری بپذیرند.
3. کار تیمی و همکاری
   بسیاری از مسابقات CTF، تیمی برگزار می‌شوند و این فرصت را فراهم می‌کنند تا افراد با تخصص‌های مختلف کنار هم کار کنند. کار تیمی در CTF باعث می‌شود مهارت‌های ارتباطی و هماهنگی تقویت شود و افراد یاد بگیرند چگونه در کنار هم، مسائل چندمرحله‌ای و پیچیده را حل کنند.
4. شبکه‌سازی و فرصت‌های شغلی
   CTFها محل بسیار خوبی برای ارتباط برقرار کردن با سایر متخصصان امنیت سایبری هستند. شرکت در این مسابقات باعث می‌شود افراد استعدادهای خود را به نمایش بگذارند و توسط شرکت‌ها و سازمان‌های فعال در حوزۀ امنیت، شناخته و حتی جذب شوند. بسیاری از کارفرمایان معتبر، شرکت‌کنندگان موفق در CTF را به‌عنوان نیروهای مستعد و با‌تجربه می‌پذیرند.

هدف و مأموریت CTF چیست؟

مسابقات Capture the Flag، ابزاری کاربردی و مؤثر در دنیای امنیت سایبری هستند که اهداف مشخص و مهمی را دنبال می‌کنند. هدف اصلی CTF، افزایش مهارت‌های فنی شرکت‌کنندگان از طریق حل چالش‌های واقعی و عملی در زمینه‌های مختلف امنیتی است. این مسابقات تلاش می‌کنند تا افراد را به فکر کردن خلاقانه، تحلیل دقیق و پیدا کردن راه‌حل‌های نوآورانه ترغیب کنند. از نظر مأموریت، CTFها به‌دنبال ایجاد بستری هستند که هم تازه‌کاران و هم متخصصان بتوانند مهارت‌های خود را تقویت کنند، در یک محیط امن و کنترل‌شده تجربه کسب کنند و برای مقابله با تهدیدات واقعی در دنیای فناوری آماده شوند.

علاوه‌بر این، CTFها هدف مهمی در شناسایی استعدادهای برتر و پرورش نیروی انسانی متخصص در حوزۀ امنیت سایبری دارند. با فراهم کردن فرصت رقابت سالم و چالش‌های فنی، این مسابقات باعث رشد فردی و تیمی شرکت‌کنندگان می‌شوند و به توسعۀ جامعه‌ای پویا و حرفه‌ای در زمینۀ امنیت سایبری کمک می‌کنند. در نهایت، CTFها با ایجاد فضای همکاری و رقابت، به ارتقای سطح آگاهی عمومی نسبت به اهمیت امنیت اطلاعات و تکنولوژی‌های مرتبط کمک می‌کنند و نقش مهمی در فرهنگ‌سازی حوزۀ امنیت دارند.

ابزارها و تکنولوژی‌های پرکاربرد در CTF

در مسابقات CTF، سرعت و دقت اهمیت زیادی دارد و داشتن آشنایی قبلی با ابزارهای مناسب می‌تواند تفاوت زیادی در عملکرد شما ایجاد کند. ابزارها براساس نوع چالش دسته‌بندی می‌شوند:

تحلیل شبکه و ترافیک

Wireshark: برای تحلیل فایل‌های PCAP و بررسی ترافیک شبکه.

tcpdump: ابزار خط فرمان برای ضبط و بررسی بسته‌های شبکه.

امنیت وب و تست نفوذ

Burp Suite: برای تست امنیت وب‌اپلیکیشن‌ها، پروکسی و فازینگ.

OWASP ZAP: جایگزین متن‌باز Burp Suite برای اسکن و بررسی امنیتی.

Postman: برای تست APIها و ارسال درخواست‌های HTTP سفارشی.

مهندسی معکوس و باینری

Ghidra: ابزار متن‌باز NSA برای دی‌کامپایل و تحلیل برنامه‌ها.

IDA Free: نسخۀ رایگان ابزار محبوب IDA Pro برای دیس‌اسمبلی.

Radare2 / Cutter: فریم‌ورک متن‌باز برای تحلیل باینری و اکسپلویت‌نویسی.

رمزنگاری و شکستن پسورد

John the Ripper: برای کرک پسوردهای هش‌شده.

Hashcat: سریع و قدرتمند برای شکستن انواع هش با GPU.

CyberChef: ابزار وب برای انجام عملیات رمزنگاری، انکدینگ و تبدیل داده‌ها.

جرم‌شناسی دیجیتال

Autopsy / Sleuth Kit: برای بررسی ایمیج‌های دیسک و فایل‌های حذف‌شده.

binwalk: استخراج داده‌های مخفی از فایل‌های باینری و فریمور.

ExifTool: خواندن و ویرایش متادیتای فایل‌ها (عکس، ویدیو، اسناد).

پلتفرم‌های تمرینی و شبیه‌ساز CTF

CTFd: نرم‌افزار متن‌باز برای مدیریت و برگزاری مسابقات CTF.

 Hack The Box, TryHackMe: برای تمرین قبل از مسابقه.

دسته‌بندی‌های رایج در چالش‌های CTF

• Cryptography: هدف آن شکستن یا تحلیل الگوریتم‌های رمزنگاری، رمزگشایی پیام‌ها و تبدیل داده‌ها است. مثلاً شکستن رمز Caesar، تحلیل RSA با کلید ضعیف یا پیدا کردن کلید رمز از روی اطلاعات جانبی.
• Reverse Engineering: برای بررسی فایل‌های باینری و فهم عملکرد آن‌ها بدون داشتن کد منبع، مانند پیدا کردن پسورد مخفی داخل یک برنامه با استفاده از Ghidra یا IDA.
• Web Exploitation: برای شناسایی و سوءاستفاده از آسیب‌پذیری‌های وب‌اپلیکیشن‌ها استفاده می‌شود؛ مانند تزریق SQL ،XSS ،SSRF یا عبور از احراز هویت. 
• Forensics: برای بازیابی و تحلیل شواهد دیجیتال از فایل‌ها، دیسک‌ها یا شبکه استفاده می‌شود؛ مثلاً استخراج داده از فایل‌های PCAP، بازیابی فایل حذف‌شده یا تحلیل متادیتای تصاویر.
• Pwn / Binary Exploitation: برای پیدا کردن و اکسپلویت کردن آسیب‌پذیری‌های برنامه‌های کامپایل‌شده است؛ مانند سوءاستفاده از بافر اورفلو برای اجرای کد دلخواه.
• Miscellaneous: چالش‌هایی که در هیچ دستۀ مشخصی قرار نمی‌گیرند، معمولاً خلاقانه یا ترکیبی‌اند؛ مانند معماهای منطقی، استگانوگرافی (پنهان‌نگاری) یا چالش‌های فیزیکی.
• OSINT: هدف آن پیدا کردن اطلاعات با جست‌وجو و تحلیل منابع عمومی آنلاین است؛ به‌عنوان مثال یافتن مکان یک عکس از روی نشانه‌های جغرافیایی یا شناسایی هویت یک کاربر از روی ردپای دیجیتال.

۴ سایت معتبر که چالش‌های فتح پرچم دارند

1. picoCTF: توسط تیم امنیت سایبری دانشگاه Carnegie Mellon طراحی شده و برای مبتدی‌ها تا سطح متوسط مناسب است. چالش‌های رمزنگاری، وب، مهندسی معکوس، جرم‌شناسی دیجیتال و غیره را شامل می‌شود. 
2. Hack The Box: یکی از محبوب‌ترین پلتفرم‌های تست نفوذ و امنیت سایبری که دارای ماشین‌های مجازی واقعی برای اکسپلویت و تمرین عملی است. از سطح مقدماتی تا پیشرفته، با سناریوهای نزدیک به دنیای واقعی دارد.
3. Try HackMe: بر یادگیری مرحله‌به‌مرحله با لابراتوارهای عملی تمرکز دارد و  مناسب برای کسانی است که دوست دارند قبل از حل چالش، آموزش ببینند. موضوعاتی از امنیت شبکه تا هک وب و مهندسی معکوس را پوشش می‌دهد.
4. CTFlearn: پلتفرمی رایگان با صدها چالش متنوع است که رابط کاربری ساده و مناسب برای تمرین روزانه دارد.